Dit artikel werd eerder gepubliceerd in Gezond Verstand nummer 19, 30 juni 2021
Een interview met Kees van der Pijl door Elze van Hamelen
Deze week verschijnt het nieuwe boek van Kees van der Pijl: “Pandemie van de angst. Opstap naar een totalitaire maatschappij?”. In pogingen om te bevatten wat de ‘pandemie’ precies betekent, wat de gevolgen zijn, en welke mogelijke uitwegen er zijn, is het gemakkelijk om je te laten afleiden door de dagelijkse stroom van nieuws. Voor een meer diepgaand begrip is het soms nodig om een paar stappen terug te doen, en het geheel in een brede context te zien.
Dat is precies wat dit boek doet: Van der Pijl beschrijft de historische, maatschappelijke, technologische en politiek-economische ontwikkelingen die de voedingsbodem vormden voor de manier waarop overheden op de pandemie hebben gereageerd (noot redactie: voor zover wij weten is er in het Engelse zowel als het Duitse taalgebied nog geen vergelijkbaar allesomvattend werk verschenen – een Nederlandse primeur).
Kees, wat was voor jou de aanleiding om dit boek te schrijven?
De aanleiding was in eerste instantie de verrassing, maar ook de herkenning bij aanvang van de ‘pandemie’. Er werd direct een angstcultuur opgeroepen, er werd paniek gezaaid. In vergelijking met eerdere gebeurtenissen, zoals 9/11, is dat bijna een handelsmerk geworden voor het soort politiek dat nu wordt gevoerd. Daarna volgde de verbijstering – wat een geniale zet dit is geweest van de heersende machten, om het thema gezondheid aan te snijden en dit te gebruiken om de mensen tot de orde te roepen. Bijvoorbeeld Angela Merkel zei: kritiek op de maatregelen is het in twijfel brengen van de maatschappelijke orde. Later heb ik gelezen dat dit gepland was.
Kun je dat toelichten, hoe je die parallel ziet met 9/11?
Kijk, voor 9/11 was er al een aantal generale repetities geweest. Eén ervan was de ‘strategie van de spanning’ in de jaren 70. Bomaanslagen werden gepleegd door uiterst links en uiterst rechts, en later bleken de daders geheime diensten te zijn, dan wel groepen die door hen aangestuurd waren. Het effect van een angstpolitiek is dat de mensen naar de macht toe trekken. Dat doen ze niet uit liefde voor regeerders, maar omdat ze bang zijn, en omdat de regeerders eigenlijk impliciet tegen ze zeggen: je kan ons nog zo haten, maar de enigen die jullie kunnen beschermen zijn wij. Dat mechanisme is de kern van de politiek van na de koude oorlog geworden. Dat zie je na 9/11 heel duidelijk. Wat de mensen dan niet zien, maar wat wel is waargenomen door degenen die de macht hebben. Die overgave aan de macht leidt er toe dat mensen bereid zijn hun vrijheden op te geven. Dus wat voor mij, en ik neem aan voor veel anderen, verbijsterend was: hoe kan het nou dat wij in de wereld van de mensenrechten, van de grondrechten, de vrijheid – dat we dat allemaal opgeven in naam van een virus? Voor degenen die dat mechanisme in werking brachten was dat helemaal geen verrassing. Er lagen uitgebreide rapporten over hoe dit mechanisme werkt. De eerste SARS-epidemie hebben ze als studieobject genomen.
De basis van een rechtstaat is toch dat een individu vrij is, van zichzelf?
Dat is afgeschaft. Met instemming van de meerderheid van de bevolking, omdat hen is verteld, dit is helemaal geen constitutionele wijziging, dit is gewoon bescherming. We beschermen je, medisch.
Is ons geschiedenis onderwijs dan zo slecht geweest?
Ja. Als je achteraf kijkt, is het afschaffen van het vak geschiedenis als chronologische opbouw van een wereld zoals we die nu kennen, is een meesterzet gebleken. Daardoor hebben mensen geen enkel vermogen geleerd om verbanden of herhalingen te zien, en dat is niet omdat ze dom zijn.
Je mag ook de vergelijking met de Tweede Wereldoorlog niet maken.
Nee, daar reageert men heel heftig op. Ik zie zelf een heel goede vergelijking met het McCartyisme in Amerika in de jaren ’50. De communisten jacht.
Dus wat ik je hoor zeggen, is dat angst doelbewust is ingezet als politiek instrument, en vervolgens heb je daarvoor geen terroristen nodig, want het werkt ook met een virus?
Het bestrijden van epidemieën is zo oud als de tijd. Door de eeuwen heen heeft de overheid de bestrijding van epidemieën als taak gehad. Toen heeft men gedacht: die viruszaak, dat is misschien ook wel een interessant thema. Dat is in hoge mate bewust gebeurd door bijvoorbeeld de Johns Hopkinsuniversiteit in Baltimore. Die is onder andere door de miljardair Michael Bloomberg gesubsidieerd. De anti-mafia rechter dr. Angelo Giorgiani vertelt dat we met het corona beleid met een nieuwe vorm van staatsterreur te maken hebben.
Tegelijkertijd, ik probeer het niet allemaal te hermetisch voor te stellen, er zit ook een element van toeval in. Bijvoorbeeld, een van de eerste pandemie oefeningen, Dark Winter, vond plaats in juni 2001. Wat gebeurde er? De 9/11 aanslagen. Niemand had verwacht dat een paar maanden later de WTC torens zouden instorten. Wat dat betreft is er altijd een element van onverwachte wendingen. Er zit niet ergens een dr. Evil die alle touwtjes in handen heeft. Het zijn overlappende projecten die in elkaar schuiven.
Je schrijft dat deze ontwikkelingen plaatsvonden tegen de achtergrond van het gegeven dat ‘de maatschappij zoals we die kennen, het mondiale kapitalisme met zijn thuisbasis, het Westen, in een revolutionaire crisis is beland’- kun je dat toelichten?
De kern van het boek is dat we eigenlijk leven in het tijdperk van de informatierevolutie. De heersende klasse is zich daar ook van bewust. We hebben niet voor niets al die universiteiten en think tanks. Het is vergelijkbaar met de uitvinding van de boekdrukkunst. Dat was een revolutionaire ontwikkeling waardoor mensen opeens zelf de bijbel konden lezen, wat leidde tot een crisis in de katholieke kerk. Op dit moment luisteren mensen niet meer naar de media. De boekdrukkunst in de vorm van het internet maakt ook dat mensen allerlei aspiraties zullen gaan krijgen. Waarom mag ik maar één keer in de vier jaar mijn stem uitbrengen? Ik kan toch eigenlijk elk moment zeggen wat ik er van vind? Tegelijkertijd is er een beweging die dat de pas wil afsnijden, vanuit de heersende machtsverhoudingen. We gaan dat gebruiken voor gezichtsherkenning, voor het volgen van iedereen. Dat vindt voor onze ogen plaats. Die twee die botsen op elkaar, en daar is eigenlijk maar één woord voor: dat is een klassenstrijd.
Een klassenstrijd, dat is vooral een begrip dat we in geschiedenisboeken leren. Hoe pas je dat toe op de huidige tijd?
Een klassenstrijd is niet een mechanisch op elkaar botsen van altijd dezelfde groepen. Die groepen hoeven ook niet te weten of zij bij die klasse horen. Het gaat er om dat in de maatschappelijke ontwikkeling de maatschappij zich verdeelt in groepen die andere bronnen van inkomsten, belangen, en een andere kijk op de wereld hebben, en dat op een gegeven moment, als het echt nijpend wordt, zoals na 2008, als het economisch systeem niet meer werkt, die groepen onverwacht scherp tegenover elkaar komen te staan.
Welke klassen onderscheid je nu?
Je hebt de oligarchie. Dat zijn Bill Gates en zijn vrienden. Dan heb je een 20%-laag in de steden, in het westen, de consultants, de academici, een kosmopolitische kaderlaag. Vervolgens krijg je een heel belangrijke tegenstelling. De kaderlaag woont in de steden. Maar de grote steden zijn ook immigratiebolwerken. Daarnaast heb je een verwaarloosde of overtollige autochtone bevolking, voornamelijk in de provincie. In die laag zie je veel meer kritisch besef van de machtsverhoudingen dan in de stad. De kaderlaag, die domineert het hele politieke bewustzijn.
Alle praatprogramma’s en kranten vertolken hun opvattingen. De mensen die werken voor de oligarchie, voor het systeem – objectief werken zij in die machtsverhoudingen en ze accepteren alles wat uit die hoek komt. Dat zie je ook heel sterk aan de universiteit en de media.
Dus de crisis die je benoemt komt ook voort uit te grote delen van de bevolking die geen binding meer hebben met de heersende klasse – die niet gehoord, gezien worden, die geen stem hebben.
Inderdaad, en die tegen elkaar worden opgezet. Op dit moment komt de bedreiging van de democratie en repressiedrang vanuit de heersende klasse. Vanuit de kern.
Waarom denk je dat er zo weinig tegenstand of bewustzijn is vanuit dat kader?
Ze worden materieel beloond. Op een demonstratie in Amsterdam liep ik naast een vrachtwagenchauffeur van een jaar of 30, zijn verklaring waarom de beter opgeleiden zo in de pas lopen was: het betekent voortdurend dingen in je opnemen waarvan je denkt: klopt dat eigenlijk wel? Dat gevoel raak je op een gegeven moment kwijt, anders krijg je geen hoog cijfer. Dus in die zin is academisch onderwijs een vorm van disciplinering. Het stroomlijnt jouw manier van denken. Vandaar dat het begrip klassen uit ons hele bewustzijn is weggehaald. Want iedereen die wat hoger opgeleid is, zegt: klassen, die bestaan helemaal niet meer, dat idee komt uit de 19e eeuw.
Dus, aan de ene kant wordt angst ingezet door middel van een virus, en tegelijkertijd zie je de technologie die tegen ons wordtingezet. In je boek zeg je dat zowel ‘in de Verenigde Staten als in Nederland, een paramilitaire informatie-oorlog wordt gevoerd naar het model dat in de Derde Wereld is ontwikkeld tegen verzet en opstanden daar’. Welke rol heeft dat gespeeld in het afgelopen jaar?
In het boek laat ik zien dat de informatierevolutie is begonnen met de inlichtingendiensten. Bijvoorbeeld in Vietnam, daar had je Operatie Phoenix. Spionnen werden uitgestuurd om er achter te komen: wie is er nu eigenlijk in dit dorp de leider van het communistische verzet? Dan had je namen, dat ging een computer in, dan kwamen er hele netwerkanalyses. Vervolgens wisten ze, als we die-en-die eruit halen, dan is het netwerk verstoord. Die kennis is later overgebracht naar Afghanistan, en naar Midden-Amerika. Nu zie je dat private organisaties met banden met veiligheidsdiensten in de coronacrisis enorme opdrachten hebben binnengehaald. Hoe organiseer je een lockdown? Hoe elimineer je degenen die tegen de lockdown ageren? Hoe elimineer je anti-vaxxers? Je kan ze niet liquideren, maar je kunt ze wel helemaal kapot maken. In Nederland is het demoniseren van Willem Engel daar een voorbeeld van.
In Nederland is een vergelijkbare structuur aanwezig. Netwerkanalyses van het verzet in Mali vormen de basis voor de strategie die nu binnenlands wordt ingezet. Een speciale eenheid, het LIMC (Land Information Manoeuvre Centre) brengt in kaart wie dissidenten zijn. Die voeren informatie oorlog. Dat hoort ook bij die IT revolutie. Je kan van die informatie gebruik maken om mensen te hersenspoelen, en daarvoor zijn al vanaf de jaren ’50 ervaringen opgedaan.
Je schrijft ook: ‘De revolutionaire crisis die nu acuut is geworden bestaat erin dat de regeringen hun bevolkingen in de houdgreep hebben genomen en die niet meer kunnen of durven loslaten. De machtsgreep is daarom bij voorbaat mislukt.’ Waarom is deze machtsgreep bij voorbaat mislukt?
Nou, als je een nieuw normaal wilt vestigen, dan kan dat niet een nieuw permanent abnormaal zijn. De heerschappij werd altijd uitgevoerd op een organische manier. Dus alle groepen die daaraan deel hadden, die wisten waar ze zich aan moesten houden en hadden daarmee ingestemd. Nu wordt er met geweld een nieuw stel van verhoudingen opgelegd, waarin niemand de kans heeft gehad om daar in te groeien. Dus dat is per definitie abnormaal, ook al blijft Rutte herhalen dat het normaal is. Maar er is ook een druk in de richting van een heel andere maatschappij, die op een positieve manier gebruik maakt van de verworvenheden van de informatierevolutie die met de dag groter wordt.
Maar als je kijkt naar Mao in China, of Stalin – sommige van de repressieve systemen hebben best lang bestaan.
Ja, dat is zo. Maar, dan moet je wel bedenken dat die landen al duizenden jaren gewend waren aan systemen van onderdrukking. Als je in zo’n systeem een dictatuur vestigt, dan heeft dat een enorm overlevingsvermogen. Als je die in een liberale traditie zoals de onze vestigt, dan werkt dat niet. Daar gaat te veel verzet tegen broeien.
***
Het boek “Pandemie van de angst” is bij Uitgeverij De Blauwe Tijger en via de boekhandel te bestellen.