Dit is de langere uitwerking van een paar opmerkingen die ik bij Ongehoord Nederland maakte.
Vervangen van debat met pseudopsychologie
Een toenemende hoeveelheid onderwerpen – waarover een echt en eerlijk publiek debat hoognodig is – wordt door het label complotdenker volstrekt onbespreekbaar.
Debat hoort op de inhoud gevoerd te worden. Het verschuiven van een uitwisseling over een onderwerp naar iemands geestelijke gesteldheid is een persoonlijke aanval, een drogreden – een oneigenlijk argument dat niets bewijst, en het debat omzeilt.
“Jij bent een complotdenker, wappie, goedgelovig en kan niet analytisch denken”, dat is een aanval op de man. Het leidt zelfs tot het ‘diagnosticeren’ van hele groepen mensen op basis van hun interesses. Dit is absolute pseudopsychologie.
De vloedgolf van artikelen over de geestelijke gesteldheid van ‘complotdenkers’ dragen niet bij tot debat, integendeel, ze vervangen debat met deze pseudopsychologie. Het is triest dat de academische wereld zich hiervoor laat lenen.
In plaats van een inhoudelijke uitwisseling over belangrijke onderwerpen zoals bijvoorbeeld de collaboratie tussen het kabinet en het WEF, 5G, onteigening van boeren, de afbraak van het MKB, vaccinatieschade , woke-ideologie op basisscholen of het vervangen van vissers door windmolens, wordt het gesprek verschoven naar de vermeende belevingswereld en beweegredenen van de ‘complotdenker’, die vanwege zijn vragen ‘radicaliseert’ en daarmee een gevaar zou zijn voor de samenleving.
Deze vorm van pseudopsychologie is dodelijk voor de open uitwisseling die noodzakelijk is om een vrije samenleving te laten gedijen.
De pseudo-psychiatrische framing van ‘complotdenkers’ is schadelijk. Het zorgt voor breuken in huwelijken, families, vriendschappen, en de maatschappij.
Iedereen die zich hiervoor leent werkt mee aan het slaan van diepe kloof in de samenleving. We hebben ‘glasnost’ nodig! Echte toenadering en heling kan pas plaatsvinden wanneer het mogelijk is voor iedereen om zijn of haar waarheid te spreken. Wanneer de media alle visies tot het publieke debat toelaten. Wanneer een open uitwisseling plaatsvindt over feiten, waarden en normen, zonder het gevaar te lopen op een pseudo-psychiatrische diagnose.
***
“But, as it turns out, one of the simplest and easiest techniques for controlling dissent is simply to pathologize it. As we are beginning to see, simply declaring resistance to the status quo to be a form of mental disorder can be an exceptionally powerful tool for silencing opposition”.
~ James Corbett in ‘Dissent Into Madness: The Weaponization of Psychology‘
***
“A society that prohibits the capacity to speak in truth extinguishes the capacity to live in justice”.
***
Uit een interview met trauma-expert Meredith Miller: “Door alles wat zich heeft afgespeeld is er enorme verdeeldheid in de maatschappij ontstaan. Wat is ervoor nodig om die scheiding weer te helen?”
Meredith: “Het helen van trauma begint altijd met een basis van waarheid en veiligheid. Helen blijft moeilijk totdat de waarheid binnen de samenleving openlijk kan worden besproken en algemeen bekend is”
***
Massa Psychologie
Mochten we desondanks toch vanuit een psychologische invalshoek willen kijken naar de huidige dynamieken, dan is het wellicht interessanter je af te vragen waarom hele groepen geneigd zijn blind autoriteiten – de ‘factcheckers, de massamedia en overheid te volgen, en anderen erop staan hun eigen onderzoek te doen en mening te vormen. Bevindingen uit zogenaamde sociale conformiteitsexperimenten zoals de Standford Prison (Zimbardo) en Milgram zijn daarbij bijzonder informatief. Voor een uitgebreide discussie, zie onderstaande artikelen:
Covid-19 – Mass Formation or Mass Atrocity?
COVID Measures: Biggest “Social Conformity Event” in History.
Mistakes Were NOT Made: An Anthem for Justice – tekst
Margaret Anna Alice
Mistakes Were NOT Made: An Anthem for Justice – video, voorgelezen door dr. Tess Lawrie
***
De klopjacht op de complotdenker
Een kortere versie van dit artikel verscheen eerder in De Andere Krant
Nadat psychiater Wim Veling en collega’s van de Rijksuniversiteit Groningen vorig jaar ‘complotdenkers’ vergeleken met mensen die aan psychotische wanen leiden, hebben zorgprofessionals en de media zich massaal op dit nieuwe type mens gestort. Ze zetten de complotdenker weg als een psychiatrisch geval dat gevaarlijk is, door de overheid in de gaten moeten worden gehouden en desnoods opgesloten. Zelfs sommige Kamerleden worden in deze categorie geplaatst. Zelden of nooit wordt inhoudelijk ingegaan op de beweringen van de complotdenker. .
“Zijn complotdenkers psychotisch?” vroegen psychiater en professor bij de Rijksuniversiteit Groningen Wim Veling, en twee andere psychiaters, drie psychologen, twee sociologen en een verpleegkundig specialist GGZ zich af in het Tijdschrift voor Psychiatrie van november 2021.
Een waarschuwing
Naar aanleiding van het artikel nam een bezorgde arts – die anoniem wenst te blijven – contact met mij op: “Het tijdschrift voor psychiatrie zet de toon voor de geestelijke gezondheidszorg in Nederland. Het valt bij elke psychiater op de mat. Het wordt gelezen binnen de GGZ, en het vindt daarna zijn weg naar publicaties die huisartsen lezen. Wat mensen die zich bezighouden met onderwerpen die in de mainstream als taboe worden beschouwd moeten beseffen, is dat wanneer ze onderwerpen die volgens de auteurs van het artikel onder complotten vallen ventileren richting hun huisarts of psycholoog, zij nu min of meer officieel als psychiatrisch gestoord beschouwd worden. Ook al is de diagnostiek nog niet uitgekristalliseerd”.
De echo-kamer
Zoals de arts voorspelde kreeg het artikel binnen en buiten de zorgsector ruime aandacht en is het blijven rondzingen in het afgelopen jaar. “Complotdenkers zijn niet psychotisch” vatte de Zorgkrant, die zich inzet voor “digitale uitwisseling van kennis en ervaring binnen de Nederlandse zorg en welzijnssector” op 22 november 2021 het artikel samen. Echter, schrijven ze, “Complotdenkers hebben veel overeenkomsten met mensen die lijden aan paranoïde wanen”.
De Nationale Zorggids, “één platform waarop je al het relevante nieuws in de zorg kunt vinden”, met meer dan 34.000 volgers op twitter, bracht op 19 november 2021 een persbericht uit met soortgelijke strekking: “Complotdenkers hebben volgens onderzoekers van het UMCG veel overeenkomsten met mensen die lijden aan paranoïde wanen”. De Telegraaf en de Limburger vertaalden op 19 november 2021 het artikel voor de leek: “In gesprek met complotdenkers? Benader ze als iemand met schizofrenie”.
Psychiater Yolande de Kok reageert op het artikel van Veling in januari 2022 in het Tijdschrift voor Psychiatrie: “Met name voor de groep mainstream complotdenkers die door Veling e.a. worden omschreven als ‘rebels with a cause’ (mensen die zich door hun complotdenken superieur willen voelen ten opzichte van de ‘onwetende massa’) is de vraag of luisteren en empathie en instemming betonen wel zo’n heilzame methode is, of dat deze aanpak juist het omarmen van de complotgedachten nog verder zal versterken”.
Wim Veling en collega’s waren niet de eersten die de complotdenker als geestesziek aanmerkte. Arts-microbioloog Miquel Ekkelenkamp schrijft op 29 juli 2021 in Medisch Contact, het weekblad voor artsen: “Tussen de complotdenkers op deze wereld zitten wellicht meer gewelddadige geesteszieken dan gemiddeld, maar de meesten zijn goedbedoelende burgers die de wereld willen verbeteren. Velen zouden al flink geholpen zijn met een therapeutische dosering methylfenidaat”.
Er volgen nog vele soortgelijke publicaties. Op psychosenet.nl, “een multideskundige eCommunity van ervaringsdeskundigen, betrokkenen en professionals”, wordt de vraag “Is het een complottheorie of een psychose?” beantwoord. “Mijn broer is er heilig van overtuigd dat de aarde plat is, of misschien toch anders gevormd maar zéker niet bolvormig, zoals we op school leren. Zou dit mogelijk kunnen vallen onder een psychose? Of een soort gedeelde waanbeelden? Heeft u tips hoe om te gaan met zo’n soort situatie?”.
Psychiater Esther van Fenema schrijft op 10 augustus 2022 in Trouw: “Een collega koppelt probleemloos het boerenprotest aan Soros, Trump, nazi’s, Joden, Klaus Schwab en uiteraard het WEF. Mensen die sinistere complotten vermoeden om ons te manipuleren, onvruchtbaar te maken of uit te roeien. […] Als je binnenkomende informatie niet goed kunt verwerken, dan kan er sprake zijn van een psychose waarbij iemand last krijgt van wanen en hallucinaties en er een alternatieve werkelijkheid kan ontstaan.” En, schrijft Fenema: “Alle lagen van de bevolking blijken kwetsbaar: van gepromoveerde scheikundigen en Gooise moeders tot QAnon-types, die reeds voor corona waren begonnen om met elkaar alternatieve werkelijkheden op te tuigen, omdat ze de bestaande machtsstructuren niet meer vertrouwen”.
Het tijdschrift De Psycholoog organiseerde op 3 juni 2022 een forum met “Aandacht voor complotdenken en anti-overheidssentimenten in de GGZ”. In het kader van dit forum schrijft Arno van Dam, professor aan de Universiteit van Tilburg, samen met drie coauteurs het artikel ‘De maatschappij komt de spreekkamer binnen’. Ze schrijven: “In de loop van de pandemie bleek dat relatief veel mensen in enige mate geloven in zogenoemde complottheorieën. Uit onderzoek blijkt dat complotdenkers relatief vaker lager opgeleid, alleenstaand, werkeloos en man zijn. Tevens ervaren zij vaker lichamelijke en psychische klachten en hebben zij minder zelfvertrouwen, een lagere sociaaleconomische status en voelen minder verbondenheid met anderen. Dit zijn kenmerken die ook relatief veel bij mensen met psychische problemen worden aangetroffen”. De auteurs citeren het artikel van Veling et. al., naast 24 andere publicaties die een verband leggen tussen complotdenken, psychiatrische klachten en radicalisering.
Er worden zelfs congressen rond het thema georganiseerd. Op 29 november 2022 vindt een Congres Persoonlijkheidsstoornissen plaats, dat alleen voor gecertificeerde professionals toegankelijk is. De introductie luidt: “Complotdenken of stemmen horen? Persoonlijkheidsstoornis of toch psychotisch? Psychotische stoornis of toch meer de persoonlijkheid? In navolging van het DSM-classificatiesysteem en door de organisatie van de GGZ lijken dit gescheiden werelden”. Mr.dr. Bram Sizoo, die co-auteur is van het artikel van Veling, zal de volgende presentatie geven: “Complotdenken en waandenkbeelden bij mensen van alle dag: patiënten met een aan schizofrenie verwante psychose en bij persoonlijkheidsstoornissen”.
Er verschijnen ook vele ‘luchtige’ items in de massamedia, zoals het stuk: “Help, mijn vriend is een complotdenker!”, in HP de Tijd op 20 november 2020. De auteur, Charlotte Arnoldy, schrijft: “Wanneer je een discussie aangaat met een complotdenker, is het verstandig om niet de losse feiten aan te vallen, maar het juist te hebben over waarom iemand bepaalde bronnen als waar beschouwt en andere als onwaar. Het aantonen van de onbetrouwbaarheid van de bron van de ander is in een gesprek met een complotdenker veel krachtiger dan het aanvallen van het aangedragen ‘feit.’”
BNN Vara laat op 12 april 2021 jongeren aan het woord over “Wat als je moeder een complotdenker is?”. In ‘Drie ingrediënten waaraan je een complottheorie kunt herkennen’ legt Dr. Jovan Byford, hoofddocent psychologie aan The Open University, op de website van de KRO-NCRV uit: “De term complottheorie verwijst naar theorieën, waarbij de oorzaak van wereldwijde gebeurtenissen wordt toegewezen aan een groot ‘duivels’ plan, dat in het geheim is opgezet door een kleine groep invloedrijke individuen”.
In het artikel “Zo voer je een (zinnig) gesprek met een complotdenker in je omgeving” geeft de Volkskrant op 20 oktober 2020 vijf tips voor het praten met complotdenkers. “Zet de ander niet weg als gek. Ze voelen zich angstig, onzeker of machteloos”. Op 12 mei 2021 ondersteunt ook de Gelderlander de lezer met omgangsrichtlijnen in het artikel “Hoe ga je in gesprek met een complotdenker?”
Bij BNN Vara corresponderen actrice Mirjam Vriend en psychiater Bram Bakker maandelijks over de geestelijke gezondheidszorg. Op 10 november 2020 discussiëren ze: “Hoe gek zijn complotdenkers eigenlijk?”. Mirjam: “Waarom wordt de één een complotdenker en de ander niet? Kan iedereen die op een regenachtige dag in het complot-algoritme terecht komt, zomaar het konijnenhol in verdwijnen? Of is dat slechts één ingrediënt van het hele recept?”
De jacht op de complotdenker door de overheid
Naast de massamedia richt ook de overheid zich op het herkennen en omgaan met ‘complotdenkers’. Het Rijksopleidingsinstituut tegengaan Radicalisering (ROR) deelt ‘kennis, inzicht en vaardigheden over radicalisering” met huisartsen, gevangenisbewaarders, wijkagenten, docenten, beveiligers, jongerenwerkers, maatschappelijk werkers en jeugdhulpverleners. Op 29 oktober 2020 organiseren zij in samenwerking met het Landelijke Steunpunt Extremisme (LSE) en de gemeente Delft het webinar Deskundigheidsbevordering ‘Complotdenken’ over “de risico’s van complotdenken en hoe ermee om te gaan als professional”.
Op 22 en 23 februari 2021 organiseert het ROR het ‘webinar Radicalisering en Extremisme’. Het webinar werd gevolgd door “ruim 200 professionals uit de regio Oost Brabant”. Het NCTV gaf toelichting over haar rol in het bestrijden van radicalisering en extremisme. Op het webinar werden ook “de thema’s informatiedelen en signaleren en duiden behandeld”. In een poll geeft 68% van de deelnemers van het webinar aan “In mijn omgeving (privé of op het werk) zie ik mensen als gevolg van de corona-crisis radicaliseren en/of gevoelig worden voor complottheorieën”.
Zoals het webinar duidelijk maakt, brengt de overheid de complotdenker graag in verband met ‘radicalisering’. De suggestie wordt gewekt dat hij een gevaar is voor de samenleving. Hoofdofficier van justitie Michiel Zwinkels vertelt op 7 juni 2021 aan NRC Handelsblad dat “Geweld wordt vanzelfsprekender gemaakt door complotdenken”, want “Mensen verliezen contact met de buitenwereld”.
Naast ambtenaren worden docenten getraind in het omgaan met complotdenkende leerlingen. Platform JEP ondersteunt professionals die met jongeren werken bij hun vragen rond polarisatie, radicalisering en extremisme. Aan deze professionals geven ze instructies over “Complotdenkende jongeren: hoe daarmee om te gaan”. De Anne Frank stichting geeft praktische tips en organiseert trainingen over “Omgaan met complotdenken in de klas”. Het Hannah Arendt Instituut publiceerde in samenwerking met de Belgische krant de Standaard een podcastreeks: “Waarom ontstaan complottheorieën en waarom zijn ze zo aanlokkelijk? Hoe kan je ze herkennen? En waarom zijn ze vaak gevaarlijk?”. Volgens de Raad van Kinderbescherming kan “het opdringen van radicale denkbeelden schadelijk zijn voor de minderjarige en deze bedreigen in de ontwikkeling”. Daarom zijn er meerdere aandachtsfunctionarissen radicalisering aangesteld.
Ook de EU maakt zich zorgen om complotdenkers: Het ‘Radicalisation Awareness Network’ hield al op 28 september 2020 een onlinebijeenkomst waarbij “schadelijke samenzweringsmythen” besproken werden, want, “deze mythen zijn mogelijk schadelijk voor de mensen zelf, en bij extensie, voor de samenleving”.
In samenwerking met Twitter, Unesco en het World Jewish Congress, lanceert de Europese Commissie op 14 augustus 2020 de campagne “#ThinkBeforeSharing – Stop the spread of conspiracy theories”. Want, “de pandemie creeerde een voedingsbodem voor hatelijke uitspraken, racisme, xenophobie en anti-semitische aanvallen, en vijandelijkheid richting LGBTQ gemeenschappen.
Zelfs Tweedekamerleden worden aangevallen als vermeende complotdenkers. De rechtsgeleerde Afshin Ellian vertelde deze zomer bij Goedemorgen Nederland op NPO 1: “Vroeger legde men zich meer neer bij besluiten van het kabinet of liepen demonstraties een stuk vreedzamer. Wat je nu ziet is verharding. Complotdenkers. Dit wordt allemaal georganiseerd door een politieke partij (FvD) en dat is heel uniek”. Over FvD-Kamerlid Gideon van Meijeren zegt hij: “Hij is een charlatan, een leugenaar en een kwaadaardig figuur. Hij mobiliseert instabiele mensen. Dit is niet goed te praten en ik hoop dat het OM de rol van deze mensen bij deze hetze gaat bestuderen.” Opmerkelijk: Ellian kreeg in 2015 de Pim Fortuynprijs voor het ‘consequent verdedigen van de vrijheid van meningsuiting’.
Pseudopsychiatrie om dissidenten het zwijgen op te leggen
Dat de campagne tegen mensen met van de overheid en massamedia afwijkende meningen effectief is ondervond ik onlangs persoonlijk. In een gesprek met iemand die slechts massamedia tot zich neemt werd mij de vraag gesteld of ik “dat uit zou kunnen leggen, hoe dat grote wereldcomplot in elkaar steekt”, en “geloof je ook in bloed drinkende reptielen?”. “Dat geloven complotdenkers toch?”
Zo’n reactie is typerend. Het psychiatrische label ‘De Complotdenker’ maakt deel uit van een breder patroon van dehumanisering. De psychiaters en stukjesschrijvers gaan nooit inhoudelijk in op de werkelijke beweringen of denkbeelden van de complotdenker, slechts op zijn vermeende belevingswereld. Ze observeren de ‘complotdenker’ alsof het een object, of een nieuwe diersoort betreft. Op deze manier worden zogenaamde complotdenkers ontmenselijkt – het zijn niet langer gelijkwaardige medemensen met andere ideeën, maar psychisch labiele individuen, waar zelfs gevaarlijke kanten aan zitten.
Dit is een gevaarlijke ontwikkeling. In andere Europese landen wordt al actief overgegaan tot vervolging van andersdenkenden. Nadat de Zwitserse cardioloog Thomas Binder zich prominent en aanhoudend kritisch uitliet over de coronamaatregelen, werd hij op 11 april 2020 door politie en een antiterrorisme eenheid aangehouden. Er bleek geen basis te zijn om hem te kunnen vasthouden. Kort daarna werd een noodarts ingeschakeld om zijn geestelijke gezondheid te beoordelen, waarna hij gedwongen in een psychiatrische inrichting werd opgenomen. Na enige tijd werd hij weer vrijgelaten. De Duitse medische advocate Beate Bahner overkwam op 13 april 2020 iets vergelijkbaars nadat ze een rechtszaak had aangespannen waarin ze beweerde dat de coronamaatregelen in strijd met de grondwet waren. Het zijn praktijken die we nog kennen uit de voormalige Sovjet-Unie.
Zover lijkt het nog niet te zijn in Nederland, maar we zien al wel de dynamiek waarbij dissidenten monddood worden gemaakt door ze als complotdenker af te schilderen.
Bronnen
Complotdenken en waandenkbeelden bij mensen van alle dag: patiënten met een aan schizofrenie verwante psychose en bij persoonlijkheidsstoornissen Mr.dr. Bram Sizoo
https://www.lemion.nl/waan/programma/
Complotdenken of stemmen horen? Persoonlijkheidsstoornis of toch psychotisch? Psychotische stoornis of toch meer de persoonlijkheid? In navolging van het DSM-classificatiesysteem en door de organisatie van de GGz lijken dit gescheiden werelden. Maar veel mensen met een persoonlijkheidsstoornis ervaren aan psychose gerelateerde symptomen. En bij menig patiënt met ernstig psychotische klachten wordt naast een schizofrene spectrum stoornis vaak ook persoonlijkheidsproblematiek geconstateerd.
Forum: Aandacht voor complotdenken en anti-overheidssentimenten in de GGZ De maatschappij komt de spreekkamer binnen https://www.tijdschriftdepsycholoog.nl/artikelen/de-maatschappij-komt-de-spreekkamer-binnen/
Praten met een complotdenker. Het onbegonnen gesprek (tijdschriftdepsycholoog)
Een kwadratisch verband. Complotdenkers en politieke kleur
04/03/2022 https://www.tijdschriftdepsycholoog.nl/nieuws/complotdenkers-en-politieke-kleur/
https://babelmagazine.nl/2021/09/15/een-tocht-door-de-psyche-van-complotdenkers/ door Teske WortmanGepubliceerd op 15 september 2021
Conspiracy mentality and political orientation across 26 countries. https://www.nature.com/articles/s41562-021-01258-7
Of pandemics, politics, and personality: The role of conscientiousness and political ideology in the sharing of fake news https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34694858/
In gesprek met complotdenkers? ‘Benader ze als iemand met schizofrenie’
https://www.limburger.nl/cnt/dmf20211119_93926891
Reactie op ‘Zijn complotdenkers psychotisch?’
Y de Kok
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35178696/
Mijn broer is er heilig van overtuigd dat de aarde plat is, of misschien toch anders gevormd maar zéker niet bolvormig, zoals we op school leren. https://www.psychosenet.nl/online-spreekuur/is-het-een-complottheorie-of-een-psychose/
Complotdenkers zijn niet psychotisch
Complotdenkers hebben veel overeenkomsten met mensen die lijden aan paranoïde wanen.
https://zorgkrant.nl/ggz/14550-complotdenkers-zijn-niet-psychotisch
Complotdenkers hebben volgens onderzoekers van het UMCG veel overeenkomsten met mensen die lijden aan paranoïde wanen.
Waarin complotdenken en wanen op elkaar lijken – en ook heel verschillend zijn
https://www.umcg.nl/s/nieuws/complotdenkers
Sociopathic traits linked to non-compliance with mask guidelines and other COVID-19 containment measures https://www.psypost.org/2020/08/sociopathic-traits-linked-to-non-compliance-with-mask-guidelines-and-other-covid-19-containment-measures-57773
Australian Study Treats Climate Change Skepticism as a Mental Disorder. https://thenewamerican.com/australian-study-treats-climate-change-skepticism-as-a-mental-disorder/
Science Denial and COVID Conspiracy TheoriesPotential Neurological Mechanisms and Possible Responses. https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/2772693
In gesprek met complotdenkers? ‘Benader ze als iemand met schizofrenie’
https://www.limburger.nl/cnt/dmf20211119_93926891
Erasmus: Cognitieve processen van complotdenken
Wij willen weten hoe mensen informatie verwerken. Drie vragen staan centraal in ons onderzoek:
- Hoe gebruiken mensen informatie om zich een beeld van de wereld te vormen?
- Wat zijn de cognitieve mechanismen die er voor zorgen dat mensen kunnen gaan geloven in desinformatie en complottheorieën?
- Hoe kunnen wij er als onderzoekers voor zorgen dat mensen minder gevoelig worden voor desinformatie en complotdenken?
Studium Generale Hoe krijgen we vat op extreem gedachtegoed?
Duur 1:29:10 — Ma 7 juni 2021. Radicalisering in coronatijd Wie zijn deze mensen die de overheid wantrouwen? Met o.a. sociaal psycholoog prof. Kees van den Bos.
https://www.sg.uu.nl/video/2021/06/radicalisering-coronatijd
https://www.medischcontact.nl/opinie/blogs-columns/column/complotdenkers-1.htm
Outlook: Addressing Rigid Beliefs as a Social Problem
https://www.pnas.org/doi/full/10.1073/pnas.2203149119#sec-3
Karakter TIJDSCHRIFT VAN WETENSCHAP
De reflectie van de complotdenker. Complottheorieën worden doorgaans gezien als verzinsels van rare, sociaal onaangepaste kwibussen. Steeds vaker blijkt echter dat ze wijder verspreid zijn dan gedacht: alleen al in belgië circuleren er niet enkel wilde ideeën over de bende van nijvel of de zaak-dutroux, maar ook over fenomenen als de klimaatverandering of de zogenaamd misleidende media. complotdenken vindt zeker niet uitsluitend vruchtbare grond bij irrationele individuen of mensen met psychologische problemen. misschien zit de neiging ertoe zelfs gewoon in onze hersenen ingebakken. de academische kijk op het thema is in ieder geval grondig aan het veranderen.
https://www.tijdschriftkarakter.be/de-reflectie-van-de-complotdenker/
Hoe wordt iemand een complotdenker?
Dit artikel dateert van februari 2018, maar is terug actueel vanwege de vele complottheorieën over het verband tussen 5G en het coronavirus die online verspreid worden.
https://www.eoswetenschap.eu/psyche-brein/hoe-wordt-iemand-een-complotdenker
Stress versterkt overtuigingen die aan de basis liggen van stoornissen en complottheorieën
Overheid
Complotdenken – Deskundigheidsbevordering georganiseerd door Rijksopleidingsinstituut tegengaan Radicalisering (ROR), Landelijk Steunpunt Extremisme (LSE) en gemeente Delft
Het ROR organiseert in samenwerking met gemeenten deskundigheidbevorderingsdagen voor de lokale professionals. Gezien de actualiteiten zijn dat momenteel online bijeenkomsten waarin een bepaald thema centraal staat.
Podcast Maatschappelijk ongenoegen en complotdenken ©
Geluidsfragment | 26-01-2021
In deze aflevering praten we met expert en universitair docent dr. Jelle van Buuren over maatschappelijk ongenoegen en complottheorieën ten tijde van COVID-19.
https://www.tegengaanradicalisering.nl/documenten/geluidsfragmenten/2021-2/01/26/index
Volkskrant: Hoe ga je als instituut om met andersdenkenden?
Hoe gaat het RIVM of de GGD om met mensen die overal een dubbele agenda in zien? ‘Meestal praten mensen óver ons, niet mét ons.’
EU RAN small-scale expert meeting Conclusion Harmful conspiracy myths and effective P/CVE countermeasures, online meeting 28 September 2020
Conspiracy theories, which should rather be called conspiracy myths due to their anti- or pseudoscientific narratives, continue to pose a key challenge for the prevention and countering of violent extremism (P/CVE) in Europe, since they play vital roles within extremist ideologies and recruitment and radicalisation.
In order to efficiently plan P/CVE interventions, it is necessary to understand which conspiratorial narratives could constitute a danger to the individuals believing in them and, by extension, to society.
EU Identifying conspiracy theories
Leeraanbod polarisatie en radicalisering
Het leeraanbod voor (jeugd)professionals op het gebied van de preventie van polarisatie en radicalisering is divers. Workshops, trainingen, e-learning, maar ook consultaties, magazines, intervisie en casusbesprekingen. De nieuwe gids ‘leeraanbod polarisatie en radicalisering voor (jeugd)professionals’ biedt een overzicht van het totale aanbod leermiddelen.
Unesco – Europese Commissie – Twitter en Jewish heritage
Conspiracy theories cause real harm to people, to their health, and also to their physical safety. They amplify and legitimize misconceptions about the pandemic, and reinforce stereotypes which can fuel violence and violent extremist ideologies.
https://en.unesco.org/themes/gced/thinkbeforesharing
Nieuw: website en handboek maatschappelijke stabiliteit Nieuwsbericht | 04-01-2022 | 00:24
Professionals die willen bijdragen aan maatschappelijke stabiliteit kunnen hun licht opsteken op een nieuwe website met online handboek over dit thema. Een groot aantal (rijks)partners heeft hier publicaties, trainingen en contactinformatie bijeen gebracht.
Op 4 januari publiceert het ROR een website en handboek “maatschappelijke stabiliteit”, waarmee ze “maatschappelijke spanningen/onrust, polarisatie, radicalisering, extremisme en problematisch gedrag” beogen te verminderen.
https://maatschappelijkestabiliteit.nl/
Complotdenkers
Virologen maken duidelijk dat het risico van nieuwe coronavarianten niet is geweken, waardoor acties uit de radicale onderstroom na eventueel nieuwe maatregelen kunnen heropleven. Daarnaast zullen agitatoren en complotdenkers zich waarschijnlijk ook op andere maatschappelijke thema’s gaan richten waarin ze zich verzetten tegen de overheid.
Complotdenkers worden gekoppeld aan geweld en radicalisering
OM: vrees voor activiteiten van complotdenkers op sociale media
Dit zei Kaag onlangs over Baudet:
“”Het gaat niet alleen om vanavond en het gaat niet alleen om mij”, zei Kaag. “Het bredere verhaal is radicalisering. Het zijn stemmen van extreemrechts.” Ook journalisten, politieagenten en rechters hebben hiermee te maken, zegt zij. “Mensen die zich keihard inzetten voor de publieke zaak.”
Nieuwe wet moet verbieden radicale organisaties makkelijker maken
Onderwijs
Complotdenkende jongeren: hoe daarmee om te gaan als jeugdprofessional
Bill Gates zit achter het coronavirus. Omdat hij de wereldbevolking wil uitdunnen, zegt een meisje (16) tegen een jongerenwerker. Hoe zij dat weet? Dat heeft ze gelezen op social media. Een jongen (15) is ervan overtuigd dat een kleine elite probeert van burgers makke schapen te maken. Algemeen bekend, bromt hij tegen de jeugdmaatschappelijk werker. Hoe ga je als jeugdprofessional om met jongeren die geloven in complottheorieën?
Omgaan met complotdenken in de klas
https://www.annefrank.org/nl/educatie/tips-voor-docenten/omgaan-met-complotdenken-de-klas/
Complottheorieën in de klas, hoe ga je ermee om?
https://www.onderwijsvanmorgen.nl/ovm/complottheorieen-in-klas-wat-kun-je-ermee/
Van de historische jodenvervolging tot de 21ste eeuwse Breivik, de vaccin-ontkenners en QAnon. Waarom ontstaan complottheorieën en waarom zijn ze zo aanlokkelijk? Hoe kan je ze herkennen? En waarom zijn ze vaak gevaarlijk?
We onderzoeken het samen met de krant De Standaard in de nieuwe podcastreeks ‘Complot tegen de waardheid’. In vijf afleveringen achterhalen we niet alleen hoe complotdenken werkt, maar ook wat je ertegen kan doen. Met onder andere HAI-onderzoeker Nathalie Van Raemdonck, VUB professor Ike Picone en rector van de UAntwerpen Herman Van Goethem.
https://www.vn.nl/vrienden-complotdenkers/
Handboek
Guide to Conspiracy Theories,
https://conspiracytheories.eu/_wpx/wp-content/uploads/2020/03/COMPACT_Guide-2.pdf
Conspiracy Theory Handbook.
https://www.climatechangecommunication.org/wp -content/uploads/2020/03/ConspiracyTheoryHandbook.pdf
Massamedia
https://www.telegraaf.nl/nieuws/1996461520/complotdenkers-vrezen-machtsgreep-door-mondiale-elite
Hoe gek zijn complotdenkers eigenlijk? https://www.bnnvara.nl/joop/artikelen/hoe-gek-zijn-complotdenkers-eigenlijk
Hoe ga je om met complotdenkers?
Steeds meer mensen hebben een familielid dat in complottheorieën gelooft. Hoe ga je met hen om? In het Duitse Brandenburg is een speciaal hulppunt opgericht voor mensen die daarmee worstelen. In het NOS Radio 1 Journaal sprak correspondent Charlotte Waaijers er iemand die een relatie had met een complotdenker.
Waarom zijn er opeens zoveel complotdenkers? – NRC
https://www.nrc.nl/nieuws/2020/01/03/complotdenkers-in-de-mainstream-a3985550
Verenigde Staten: Van ‘Pizzagate’ tot ‘geënsceneerde’ schietpartijen: het geloof in samenzweringstheorieën is diepgeworteld in de Amerikaanse cultuur. Maar in het tijdperk Trump hebben ..
.‘Complotdenkers hebben soms gelijk’ – NRC
https://www.nrc.nl/nieuws/2017/10/25/complotdenkers-hebben-soms-gelijk-13670409-a1578641
Interview: Jaron Harambam promoveert op complotdenkers. Ufo’s, leugenachtige vaccinatiecampagnes – complottheorieën zijn alom en zeer divers. „Wie mag bepalen wat waarheid is?”
Amerikaanse migratiecrisis voer voor complotdenkers – NRC
Als de complotdenkers een latenightshow maken – NRC
https://www.nrc.nl/nieuws/2017/09/26/als-de-complotdenkers-een-latenightshow-maken-13183364-a1574774
Complotdenken: op hol geslagen brein
Geplaatst op 12/09/2022 door Chris Klomp
Complotdenken is er altijd geweest. Maar bij een crisis stijgt het naar ongekende hoogte en dat heeft een reden. Als mensen zich onzeker of angstig voelen, worden er al snel losse verbanden gelegd en is het verleidelijk om een schuldige te zoeken. Iemand waar de onvrede op geprojecteerd kan worden. Complotdenken is hardnekkig omdat het een direct gevolg is van hoe ons brein werkt.
https://chrisklomp.nl/complotdenken-op-hol-geslagen-brein/
Complotdenken: een ziekte van de democratie? (Prof. Marie Peltier)
Weigeren om gezondheidsregels op te volgen, vaccinatie afwijzen,… complottheorieën zijn te situeren in een denkbeeldige wereld met verschillende gradaties van intensiteit. Hoe ga je om met een patiënt die samenzweringsdenken uit? Enkele tips van professor Marie Peltier, historica, onderzoeker, essayist, specialist in samenzweringsdenken en docent geschiedenis aan het Hoger Onderwijsinstituut Galileo in Brussel.
https://www.medi-sfeer.be/nl/opinies/complotisme-nbsp-une-maladie-de-la-democratie-nbsp.html
Drie ingrediënten waaraan je een complottheorie kunt herkennen
Staat geen datum bij
https://kro-ncrv.nl/drie-ingredienten-waaraan-je-een-complottheorie-kunt-herkennen
https://psychologievansucces.nl/hoe-ga-je-om-met-complotdenkers/
https://www.hpdetijd.nl/2020-11-20/help-mijn-vriend-is-een-complotdenker/
https://skepsis.nl/complotdenkers/
Hoe ga je in gesprek met een complotdenker?
12 mei 2021 Of het nou complotdenkers zijn die roepen dat corona één groot complot is, je oom die roept dat alle vluchtelingen verkrachters zijn of je nicht die de bio-industrie vergelijkt met de Holocaust. Allemaal hebben ze één ding met elkaar gemeen: hun uitspraken zijn redelijk extreem. Volgens pedagoog Stijn Sieckelinck (Vrije Universiteit Amsterdam | Hogeschool van Amsterdam) is het niet gek dat ze juist nu opduiken; tijdens een pandemie. Hij legt uit waarom we allemaal steeds extremer worden en legt je uit hoe je het beste in gesprek kan gaan met iemand waarmee jij het niet eens bent. https://www.gelderlander.nl/video/productie/hoe-ga-je-in-gesprek-met-een-complotdenker-226346?
Academische referenties
Andrade, G. (2020). The role of psychiatrists in addressing COVID-19 conspiracy theories. Asian Journal of Psychiatry, 53, 102404.
Bhui, K. (2018). Radicalisation and mental health. Nordic Journal of Psychiatry, 72(1), 16-19.
De Ridder, B., Fassaert, T., & Grimbergen, C. (2019). Radicalisering en psychiatrie: pleidooi voor een brede blik. Tijdschrift voor Psychiatrie, 61(10), 677-677.
De Vroege, L., & Van den Broek, A. (2021). Substantial Impact of COVID-19 on Self-Reported Mental Health of Healthcare Professionals in the Netherlands. Frontiers in Public Health, 9.
Dom, G., Schouler-Ocak, M., Bhui, K., Demunter, H., Kuey, L., Raballo, A., Frydecka, D. & Misiak, B. (2018). Mass violence, radicalization and terrorism; a role for psychiatric profession? European Psychiatry, 49, 78-80.
Doosje, B., Sizoo, B. & Van Meijel. (2022). Percepties over radicalisering en psychiatrie in de relatie tussen ggz en veiligheidsdomein. Tijdschrift voor Psychiatrie, 64(1), 12-17.
Freeman, D., Waite, F., Rosebrock, L., Petit, A., Causier, C., East, A., … & Lambe, S. (2020). Coronavirus conspiracy beliefs, mistrust, and compliance with government guidelines in England. Psychological medicine, 1-13.
Furnham, A. & Grover, S. (2021). Do you have to be mad to believe in conspiracy theories? Personality disorders and conspiracy theories. International Journal of Social Psychiatry, DOI: 00207640211031614.
Goodwin, L., Gazard, B., Aschan, L., MacCrimmon, S., Hotopf, M. & Hatch, S.L. (2018). Taking an intersectional approach to define latent classes of socioeconomic status, ethnicity and migration status for psychiatric epidemiological research. Epidemiology and psychiatric sciences, 27(6), 589-600.
Imhoff, R., & Lamberty, P. (2018). How paranoid are conspiracy believers? Toward a more fine-grained understanding of the connect and disconnect between paranoia and belief in conspiracy theories. European journal of social psychology, 48(7), 909-926.
Kivimäki, M., Batty, G.D., Pentti, J., Shipley, M.J., Sipilä, P.N., Nyberg, S.T., … & Vahtera, J. (2020). Association between socioeconomic status and the development of mental and physical health conditions in adulthood: a multi-cohort study. The Lancet Public Health, 5(3), e140-e149.
Kouwenhoven, A. & Heck, W. (2022). Virusactivisten ruilen corona in voor Poetin. ‘Ik begrijp wel wat hij doet.’ NRC, 3-3-2022.
Marquant, T. & Goethals, K. (2019). Extremisme en gewelddadig extremisme. Vergeet de rol van de forensisch psychiater niet. Tijdschrift voor Psychiatrie, 61, 525-526.
Van Prooijen, J.W. & Van Lange, P.A.M. (2014). The social dimension of belief in conspiracy theories. Power, Politics and Paranoia, why people are suspicious of their leaders (pp. 237-253). Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9781139565417.017
Rahman, T. (2018). Extreme overvalued beliefs: How violent extremist beliefs become “normalized”. Behavioral Sciences, 8(1), https://doi.org/10.3390/bs8010010
Rahman, T., Zheng, J. & Meloy. J.R. (2021) DSM-5 cultural and personality assessment of extreme overvalued beliefs. Aggression and Violent Behavior, 60, https://doi.org/10.1016/j.avb.2021.101552
Ringbom, I., Suvisaari, J., Kääriälä, A., Sourander, A., Gissler, M., Ristikari, T. & Gyllenberg, D. (2021). Psychiatric disorders diagnosed in adolescence and subsequent long-term exclusion from education, employment or training: longitudinal national birth cohort study. The British Journal of Psychiatry, 1-6.
Reep, C. & Hupkens, C. (2021). Ervaren impact corona op mentale gezondheid en leefstijl. https://www.cbs.nl/nl-nl/longread/statistische-trends/2021/ervaren-impact-corona-op-mentale-gezondheid-en-leefstijl/3-mentale-gezondheid-en-corona
Rüsch, N., Angermeyer, M.C., & Corrigan, P.W. (2005). Mental illness stigma: concepts, consequences, and initiatives to reduce stigma. European psychiatry, 20(8), 529-539.
Swami, V., Weis, L., Lay, A., Barron, D. & Furnham, A. (2016). Associations between belief in conspiracy theories and the maladaptive personality traits of the personality inventory for DSM-5. Psychiatry Research, 236, 86-90.
Steinmetz, C.H. (2021). Tackling radicalization and terrorism in Dutch mental health institutions: Outcomes of a Dutch population survey. Terrorism, Violent Radicalisation, and Mental Health, 229.
Veling, W., Sizoo, B., Van Buuren, G.M., Berg, C., Sewbalak, W., Pijnenborg, G.H.M., … & Meer, L. (2021). Zijn complotdenkers psychotisch? Een vergelijking tussen complottheorieën en paranoïde wanen. Tijdschrift voor Psychiatrie, 63(11), 1-7.
Weenink, A.W. (2019). Adversity, criminality, and mental health problems in Jihadis in Dutch Police files. Perspectives on Terrorism, 13(5), 130-142.
Weine, S. & Kansal, S. (2019). What should global mental health do about violent extremism? Global Mental Health 6(14), 1-7, DOI: 10.1017/gmh.2019.12
(Source – https://www.tijdschriftdepsycholoog.nl/artikelen/de-maatschappij-komt-de-spreekkamer-binnen/ )